Ο ναός είναι το παλαιότερο σωζόμενο κτίσμα στη Δράμα. Κτίστηκε στο υψηλότερο μέρος της πόλης κατά τη διάρκεια του 10ου αιώνα. Η εκκλησία ήταν πιθανώς αφιερωμένη στη Θεοτόκο.
Ανεγέρθηκε επάνω στα ερείπια τρίκλιτης βασιλικής του 6ου αιώνα, που τα λείψανά της αποκαλύφθηκαν κατά τις εργασίες διαμόρφωσης του αύλειου χώρου.
Πρόκειται για τρουλαίο ναό με περίστωο μεταβατικού τύπου. Ως προς την αρχιτεκτονική ο ναός προδίδει επιδράσεις από τα δύο σπουδαιότερα κέντρα της αυτοκρατορίας, τη Θεσσαλονίκη και την Κωνσταντινούπολη.
Εμφανίζει ομοιότητες με εμβληματικά μνημεία της βυζαντινής ναοδομίας, όπως η Αγία Σοφία Θεσσαλονίκης και η Κοίμηση της Θεοτόκου στη Νίκαια της Βιθυνίας.
Μετά την κατάκτηση της πόλης από τους Οθωμανούς, και έως την Απελευθέρωση, το κτίσμα χρησιμοποιήθηκε ως τέμενος (πιθανότατα με την ονομασία Μπέη Τζαμί). Από την Απελευθέρωση ο ναός (ως Αγία Σοφία πλέον) αποδόθηκε εκ νέου στη χριστιανική λατρεία.
Σήμερα εκτελούνται εργασίες αποκατάστασης της αρχικής φάσης του ναού, με τη χρηματοδότηση ευρωπαϊκών προγραμμάτων.

Η παλαιά Μητρόπολη βρίσκεται στο κέντρο του τειχισμένου τμήματος της βυζαντινής πόλης και χαρακτηρίστηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο με το ΦΕΚ 934/Β'/6-9-1975.
Η αρχική της φάση αφορά πιθανώς τον 11ο/12ο αιώνα. Από την αρχική αυτή φάση δε διατηρήθηκε τίποτε, εκτός ίσως από τα δύο μαρμάρινα κιονόκρανα που κοσμούν σήμερα τις γωνίες των τριγωνικών αετωμάτων της στέγης, και πιθανώς τα διατηρηθέντα τμήματα του μαρμάρινου τέμπλου του ναού των Ταξιαρχών, που καθώς, χρονολογούνται στον 11ο/12ο αιώνα, δεν κατασκευάστηκαν για τον συγκεκριμένο ναό, του 14ου αιώνα.
Το 1829 η παλαιά Μητρόπολη καταστράφηκε από σεισμό και το 1834 ανηγέρθη εκ νέου. Διασώζονται πολλές φορητές εικόνες, τις οποίες φιλοτέχνησαν ο Στέργιος Γεωργιάδης από το Νευροκόπι, ο Ιάκωβος από το Μελένικο και ο Αντώνιος Ιεροσολυμίτης. Επίσης, σώζονται δυο τοιχογραφίες του 1890.
Στον σπουδαίο αυτό από κάθε άποψη ναό επιφυλάχθηκε μια λυπηρή τύχη, που θα μπορούσε να λειτουργεί στη συλλογική μνήμη ως παράδειγμα αυτοκριτικής και αποφυγής.
Το δυτικό ήμισυ του ναού γκρεμίστηκε το 1975, έτσι ώστε να διευρυνθεί ο αύλειος χώρος της Νέας Μητρόπολης, που κτίστηκε νοτίως της παλιάς και σε επαφή σχεδόν με αυτήν. Το 2007 διενεργήθηκαν εργασίες ανακαίνισης και συντήρησης του ναού.
Η Παλαιά Μητρόπολη, αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου, σήμερα λειτουργεί επετειακά, κάποιες μέρες του χρόνου.

Ο ναός της Αγίας Τριάδας βρίσκεται σε μία από τις βόρειες συνοικίες της πόλης, στη συμβολή των οδών Κόδρου και Γαληνού, στη συνοικία Χαλήλ Μπέη κατά την οθωμανική περίοδο.
Το κτίσμα αρχικά ήταν τέμενος, με το όνομα Κουρσούμ Τζαμί. Τα αρχικά διασωσμένα ακόμη στοιχεία του κτίσματος οδηγούν στο συμπέρασμα ότι στην αρχική του φάση –που τοποθετείται πιθανώς στο τρίτο τέταρτο του 19ου αιώνα (1850-1875)– το τέμενος έφερε κτιστές θολοειδείς καλύψεις στα επιμέρους διαμερίσματά του.
Κατά τη μετατροπή του κτίσματος σε χριστιανικό ναό, τη δεκαετία του 1920, καταστράφηκε το μεγαλύτερο τμήμα της ΒΑ πλευράς, ώστε να κτιστούν οι κόγχες του Ιερού Βήματος. Το 1964-1967 χτίστηκε οροφή από οπλισμένο σκυρόδεμα, που καλύπτει σήμερα όλο το κτίσμα, ενώ συγχρόνως έγιναν πολλές αλλαγές στο εσωτερικό του (κυρίως με την προσθήκη γυναικωνίτη), αλλάζοντας τελείως την αρχική του διάρθρωση.
Ενδιαφέρον όσον αφορά τα μορφολογικά στοιχεία του κτίσματος παρουσιάζουν τα λιθανάγλυφα –τουλάχιστον εννιά– που κοσμούν τις εξωτερικές επιφάνειές του. Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το λιθανάγλυφο στη νότια απόληξη της ΒΑ πλευράς (πλευρά του ιερού σήμερα), που αποδίδει αφαιρετικά την τομή κατά μήκος ενός τρουλοσκεπούς τεμένους. Εκτός αυτού, σημειώνουμε την ύπαρξη δύο λιθανάγλυφων με θέμα τη σφραγίδα του Σολομώντα (Σουλεϋμάν)/άστρο του Δαβίδ.

Βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, στη συμβολή των οδών Λ. Λαμπριανίδου, Κ. Παλαιολόγου και Μ. Αλεξάνδρου, κοντά στην Πλατεία Δικαστηρίων, στη συνοικία Ντερβίς Μπαλή κατά την οθωμανική περίοδο.
Το τέμενος χαρακτηρίστηκε ιστορικό διατηρητέο μνημείο με το ΦΕΚ 308/Β΄/31-3-77.
Το 1925 το κτίριο περιήλθε στη Διαχείριση Ανταλλάξιμης Περιουσίας. Στα χρόνια της βουλγαρικής κατοχής λεηλατήθηκε από τους κατακτητές. Το 1973 μεταβιβάστηκε με πωλητήριο στον πολιτικό μηχανικό Χρήστο Καλογήρου και ακολούθως το 2001 μεταβιβάστηκε στον Δήμο Δράμας.
Το ακριβές έτος ανέγερσης του τεμένους δεν είναι γνωστό. Πειστικά τοποθετείται η κατασκευή του μεταξύ των ετών 1850-1875 και θεωρείται έργο του τότε διοικητή της Δράμας Χιβζή Πασά. Γραπτή επιγραφή πάνω από την είσοδο αναγράφει το έτος 1307 (١٣٠٧) από Εγίρας, δηλαδή το 1889/1890, που, αφορώντας πιθανότατα το ζωγραφικό πρόγραμμα του τεμένους, αποτελεί ένα terminus ante quem (=όριο πριν το οποίο) για την κατασκευή του κτίσματος.
Πιθανότατα υπήρχε και προγενέστερη φάση του τεμένους, από την οποία διατηρείται μόνο η βάση του μιναρέ, που θα μπορούσε να χρονολογηθεί στον 15ο – 16ο αιώνα.
Το κτίσμα διατηρείται σε αρκετά καλή κατάσταση, τουλάχιστον όσον αφορά τη στατικότητα του και την αποφυγή αλλοιώσεων της αρχικής μορφής του.
Το κτίσμα εντάχθηκε στα έργα του ΕΣΠΑ και βρίσκεται στη φάση αποκατάστασής του και απόδοσής του στη δραμινή κοινωνία, για να στεγάσει πολιτιστικές χρήσεις.

Βρίσκεται στη συνοικία του Σιδηροδρομικού Σταθμού, σε απόσταση περί τα 200 μέτρα βορειοανατολικά του.
Κτίστηκε το 1915, ως μονόχωρος ξυλόστεγος ναΐσκος, με κωδωνοστάσιο στο μέσο της δυτικής του πλευράς, και εγκαινιάστηκε από τον μητροπολίτη Φιλίππων, Δράμας και Ζιχνών Αγαθάγγελο Β΄, τον επονομαζόμενο και Μάγνητα.
Στα 1959 ο αρχικός ναός κατεδαφίστηκε και στη θέση του ανεγέρθη νέος, ομοιότυπος του αρχικού.
Στα 1969-1970 προστέθηκαν δύο κλίτη, εκατέρωθεν του κεντρικού, και ο ναός μετατράπηκε σε τρίκλιτη βασιλική, και ακόμη προστέθηκαν εξωνάρθηκας και δύο κωδωνοστάσια εκατέρωθέν του.
Στα 2008 ξεκίνησαν εργασίες ανακαίνισης/ανακατασκευής, που επέφεραν σημαντικότατες αλλαγές τόσο στο εσωτερικό του κτίσματος όσο και στο εξωτερικό του κέλυφος.
Σήμερα ο ναός θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως τρίκλιτη βασιλική με κτιστή ανωδομή, που φέρει κλειστό νάρθηκα στη δυτική πλευρά και δύο κωδωνοστάσια εκατέρωθέν του.